یادگیری اجتماعی و عاطفی (SEL) بخشی جدایی‌ناپذیر از آموزش و رشد انسانی است. یادگیری اجتماعی و عاطفی، فرآیندی است که از طریق آن، همه جوانان و بزرگسالان دانش، مهارت‌ها و نگرش‌هایی را کسب می‌کنند و برای توسعه هویت سالم، مدیریت احساسات و دستیابی به اهداف شخصی و جمعی، احساس و نشان دادن همدلی با دیگران، ایجاد و حفظ روابط حمایتی و تصمیمات مسئولانه و مراقبتی، به‌کار می‌گیرند. یادگیری اجتماعی و عاطفی، برابری و تعالی آموزشی را از طریق مشارکت‌های معتبر مدرسه، خانواده، جامعه به‌منظور ایجاد محیط‌های یادگیری و تجربیاتی که دارای روابط اعتماد و مشارکت، برنامه درسی و آموزش دقیق و معنادار، و ارزیابی مداوم است، ارتقا می‌دهد. یادگیری اجتماعی و عاطفی می‌تواند به رفع اشکال مختلف نابرابری کمک کند و به جوانان و بزرگسالان قدرت دهد تا مدارس پر رونق ایجاد کنند و به جوامع ایمن، سالم و عادلانه دست یابند.

چارچوب ما رویکردی سیستمی دارد که بر اهمیت ایجاد محیط‌های یادگیری عادلانه و هماهنگ کردن شیوه‌ها در میان «موقعیت‌های کلیدی» برای افزایش یادگیری اجتماعی، عاطفی و تحصیلی دانش‌آموزان تأکید می‌کند. ما معتقدیم که ادغام یادگیری اجتماعی عاطفی، در کل برنامه‌های درسی و فرهنگ آموزشی، در زمینه‌های گسترده‌تر شیوه‌ها و سیاست‌های مدرسه، و از طریق همکاری مداوم با خانواده‌ها و سازمان‌های اجتماعی، بسیار سودمند است. این تلاش‌های هماهنگ باید صدای جوانان، عاملیت و مشارکت را تقویت کند. ایجاد فضای حمایتی کلاس و مدرسه و رویکردهای نظم و انضباط؛ افزایش شایستگی عاطفی اجتماعی بزرگسالان؛ و ایجاد مشارکت‌های اصیل خانوادگی و اجتماعی.

پنج صلاحیت عمده

خودآگاهی: توانایی درک احساسات، افکار و ارزش‌های خود و چگونگی تأثیر آنها بر رفتار در زمینه‌ها. این، شامل ظرفیت‌هایی برای تشخیص نقاط قوت و محدودیت‌های خود، البته همراه با داشتن احساس اعتماد به نفس و هدف است؛ مانند:

ادغام هویت‌های فردی و اجتماعی

شناسایی دارایی‌های شخصی، فرهنگی و زبانی

شناسایی احساسات خود

نشان دادن صداقت و درستکاری

پیوند دادن احساسات، ارزش‌ها و افکار

بررسی پیش‌داوری‌ها و سوگیری‌ها

تجربه خودکارآمدی

داشتن طرز فکر رشد

توسعه علایق و احساس هدف

آگاهی اجتماعی: توانایی درک دیدگاه‌های دیگران و همدلی با آنها، از جمله آنهایی که دارای پیشینه‌ها، فرهنگ‌ها و زمینه‌های مختلف هستند. این، شامل ظرفیت‌های احساس ترحم برای دیگران، درک هنجارهای تاریخی و اجتماعی گسترده‌تر برای رفتار در محیط های مختلف، و شناخت منابع و حمایت‌های خانواده، مدرسه و جامعه است؛ مانند:

در نظر گرفتن دیدگاه‌های دیگران

شناخت نقاط قوت در دیگران

نشان دادن همدلی و شفقت

ابراز نگرانی نسبت به احساسات دیگران

درک و ابراز قدردانی

شناسایی هنجارهای اجتماعی متنوع، از جمله هنجارهای ناعادلانه

شناخت تقاضاها و فرصت‌ها، در هر موقعیت

درک تأثیرات سازمان‌ها/سیستم‌ها بر رفتار

تصمیم‌گیری مسئولانه: توانایی انتخاب‌های دلسوزانه و سازنده، در مورد رفتار شخصی و تعاملات اجتماعی، در موقعیت‌های مختلف. این، شامل ظرفیت در نظر گرفتن استانداردهای اخلاقی و نگرانی‌های ایمنی، و ارزیابی منافع و پیامدهای اقدامات مختلف برای رفاه شخصی، اجتماعی و جمعی است؛ مانند:

نشان دادن کنجکاوی و ذهن باز

شناسایی راه‌حل برای مشکلات فردی و اجتماعی

یادگیری قضاوت مستدل پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات، داده‌ها، حقایق

پیش‌بینی و ارزیابی پیامدهای اعمال خود

تشخیص اینکه چگونه مهارت‌های تفکر انتقادی در داخل و خارج از مدرسه مفید است.

تأمل در نقش خود، برای ارتقای رفاه شخصی، خانوادگی و اجتماعی

ارزیابی تأثیرات شخصی، بین فردی، اجتماعی و نهادی

مدیریت خود: توانایی مدیریت مؤثر احساسات، افکار و رفتارهای خود، در موقعیت‌های مختلف و دستیابی به اهداف و آرزوها. این، شامل ظرفیت به تاخیر انداختن رضایت، مدیریت استرس، و احساس انگیزه و اختیار، برای دستیابی به اهداف شخصی/جمعی است؛ مانند:

مدیریت احساسات

شناسایی و استفاده از راهبردهای مدیریت استرس

نمایش خود.انضباطی و خود.انگیختگی

تعیین اهداف شخصی و جمعی

استفاده از مهارت‌های برنامه‌ریزی و سازمانی

نشان دادن شجاعت برای ابتکار عمل

نشان دادن عاملیت شخصی و جمعی

مهارت‌های ارتباطی: توانایی برقراری و حفظ روابط سالم و حمایتی، و هدایت موثر تنظیمات با افراد و گروه‌های مختلف. این، شامل ظرفیت‌های ارتباط واضح، گوش دادن فعال، همکاری، کار مشترک برای حل مشکل و مذاکرۀ سازنده در تعارض، هدایت کردن شرایط با توجه به تقاضاها و فرصت‌های اجتماعی و فرهنگی متفاوت، رهبری کردن و ارائۀ کمک در صورت نیاز؛ مانند:

برقراری ارتباط موثر

ایجاد روابط مثبت

نشان دادن شایستگی فرهنگی

تمرین کار تیمی و حل مسألۀ مشارکتی

حل و فصل سازندۀ تعارضات

مقاومت در برابر فشارهای منفی اجتماعی

نشان دادن رهبری در گروه‌ها

جستجو یا ارائه پشتیبانی و کمک در صورت نیاز

دفاع از حقوق دیگران

موقعیت‌های کلیدی

کلاس درس: تحقیقات نشان داده است که شایستگی اجتماعی و عاطفی را می‌توان با استفاده از انواع رویکردهای مبتنی بر کلاس افزایش داد:

الف) آموزش صریح مهارت‌ها و نگرش‌های اجتماعی و عاطفی آموزش، به روش‌های رشدی، زمینه‌ای و فرهنگی.

ب) شیوه‌های آموزشی مانند یادگیری مشارکتی و یادگیری مبتنی بر پروژه

ج) ادغام یادگیری عاطفی اجتماعی و برنامه درسی تحصیلی مانند زبان، ریاضی، علوم، مطالعات اجتماعی، سلامت و هنرهای نمایشی.

آموزش عاطفی اجتماعی با کیفیت بالا، دارای چهار عنصر است که با نام اختصاری SAFE نشان داده شده است:

ترتیبی: پیروی از مجموعه‌ای هماهنگ از رویکردهای آموزشی برای تقویت توسعه شایستگی‌ها.

فعال: تأکید بر اشکال فعال یادگیری برای کمک به دانش‌آموزان برای تمرین و تسلط بر مهارت‌های جدید.

متمرکز: اجرای برنامه درسی که عمداً بر توسعه شایستگی‌های عاطفی اجتماعی تأکید دارد.

صریح: تعریف و هدف قرار دادن مهارت‌ها، نگرش‌ها و دانش خاص.

آموزش عاطفی اجتماعی وقتی در محیط‌های پرورشی و امنی انجام می‌شود که واجد روابط مثبت و مراقبتی بین دانش‌آموزان و معلمان هستند، اثربخشی بیشتری دارد. برای تسهیل آموزش متناسب با سن و پاسخگوی فرهنگی، بزرگسالان باید نقاط قوت و نیازهای منحصر به فرد هر دانش‌آموز را تشخیص دهند و درک کنند و از هویت دانش‌آموزان حمایت نمایند. وقتی بزرگسالان تجربیات شخصی و پیشینه‌های فرهنگی دانش‌آموزان را ترکیب می‌کنند و به دنبال نظرات آنها هستند، یک محیط کلاسی فراگیر ایجاد می‌کنند که در آن، دانش‌آموزان در فرآیند آموزش شریک هستند و عاملیت خود را ارتقا می‌دهند. روابط قوی بین بزرگسالان و دانش‌آموزان می‌تواند یادگیری مشترک را تسهیل کند؛ رشد دانش‌آموز و بزرگسال را تقویت نماید و راه‌حل‌های مشترکی را برای نگرانی‌های مشترک ایجاد کند.

مدرسه: ادغام مؤثر یادگیری عاطفی اجتماعی در سراسر مدرسه، مستلزم برنامه‌ریزی، اجرا، ارزیابی و بهبود مستمر توسط همه اعضای جامعه مدرسه است. تلاش‌های یادگیری عاطفی اجتماعی، هم به فضای مدرسه کمک می‌کند و هم از آن اثر می‌پذیرد؛ فضایی که در آن، همۀ دانش‌آموزان و بزرگسالان، احساس احترام، حمایت و مشارکت داشته باشند.

محیط مدرسه شامل زمینه‌های متعددی مانند کلاس‌های درس، راهروها، کافه تریا، زمین بازی، اتوبوس و... است. به همین جهت، ایجاد یک فضا و فرهنگ سالم، مستلزم مشارکت فعال همه بزرگسالان و دانش‌آموزان است. فرهنگ قوی مدرسه، ریشه در احساس تعلق دانش‌آموزان دارد، و شواهد نشان می‌دهد که نقش مهمی هم در مشارکت دانش‌آموزان دارد. همچنین یادگیری عاطفی اجتماعی، فرصتی برای تقویت سیستم‌های موجود حمایت از دانش‌آموزان ارائه می‌دهد، که اهداف و شیوه‌های آموزش‌های عاطفی اجتماعی را با حمایت‌های هدفمند و فشردۀ درسی و رفتاری عمومی، ترکیب می‌کند. مدارس می‌توانند با ایجاد برنامه‌های یادگیری عاطفی اجتماعی که در هر بخش از تجربیات آموزشی دانش‌آموزان تزریق می‌شوند، نتایج مثبت اجتماعی، عاطفی و تحصیلی را برای همه دانش‌آموزان ارتقا دهند.

خانواده: وقتی مدارس و خانواده‌ها مشارکت‌های اصیلی را تشکیل می‌دهند، می‌توانند ارتباطات قوی ایجاد کنند که رشد اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان را تقویت می‌کند. خانواده‌ها اولین معلمان کودکان هستند و تخصص عمیقی در مورد رشد، تجارب، فرهنگ و نیازهای یادگیری آنها کسب می‌کنند. این بینش‌ها و دیدگاه‌ها، برای اطلاع‌رسانی، حمایت و حفظ تلاش‌های یادگیری عاطفی اجتماعی، حیاتی هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که برنامه‌های یادگیری عاطفی اجتماعی مبتنی بر شواهد، زمانی مؤثرتر هستند که در خانه گسترش می‌یابند. زمانی هم که هنجارها، ارزش‌ها و بازنمایی‌های فرهنگی مدارس، منعکس‌کننده تجربیات خانواده‌ها باشد، احتمال بیشتری برای مشارکت با مدارس دارند. مدارس به فرآیندهای تصمیم‌گیری فراگیر نیاز دارند که تضمین کند خانواده‌ها، به‌ویژه آنهایی که از گروه‌های تاریخی به حاشیه رانده شده‌اند، بخشی از برنامه‌ریزی، اجرا، و بهبود مستمر برنامه‌های یادگیری عاطفی اجتماعی هستند.

مدارس همچنین می‌توانند راه‌های دیگری را برای مشارکت خانوادگی ایجاد کنند؛ شامل: ایجاد ارتباط دو طرفه مداوم با خانواده‌ها، کمک به آنها در درک رشد کودکان، کمک به معلمان در درک پیشینه‌ها و فرهنگ‌های خانواده، فراهم کردن فرصت‌هایی برای خانواده‌ها برای داوطلب شدن در مدارس، گسترش فعالیت‌های یادگیری و بحث‌ها در خانه‌ها و هماهنگی خدمات خانواده با شرکای اجتماعی. این تلاش‌ها باید خانواده‌ها را در درک، تجربه، اطلاع‌رسانی و حمایت از رشد اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان خود درگیر کند.

جوامع محلی: شرکای جامعه اغلب محیط‌های امن و غنی از رشد را برای یادگیری و توسعه فراهم می‌کنند، درک عمیقی از نیازها و دارایی‌های جامعه دارند، خانواده‌ها و دانش‌آموزان آنها را شرکای مورد اعتماد خود می‌دانند و با حمایت‌ها و خدمات بیشتری که مدرسه و خانواده‌ها به آن نیاز دارند ارتباط دارند. برنامه‌های اجتماعی همچنین فرصت‌هایی را برای جوانان فراهم می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و عاطفی خود را در محیط‌هایی تمرین کنند که هم از نظر شخصی مرتبط هستند و هم می‌توانند فرصت‌هایی را برای آینده‌شان باز کنند. برای ادغام تلاش‌های یادگیری عاطفی اجتماعی در طول روز مدرسه و زمان خارج از مدرسه، کارکنان مدرسه و شرکای جامعه باید با زبان مشترک هماهنگ شوند و استراتژی‌ها و ارتباطات را پیرامون تلاش‌ها و ابتکارات مرتبط با این آموزش‌ها هماهنگ کنند.

*****

دانش‌آموزان، خانواده‌ها، مدارس و جوامع محلی، همگی بخشی از سیستم‌های گسترده‌تری هستند که یادگیری، رشد و تجربیات را شکل می‌دهند. نابرابری‌های مبتنی بر نژاد، قومیت، طبقه، زبان، هویت جنسی و عوامل دیگر، عمیقاً در اکثریت قریب به اتفاق این سیستم‌ها ریشه دوانده است و بر جوانان و بزرگسالان و یادگیری اجتماعی، عاطفی و تحصیلی آنها تأثیر می‌گذارد. در حالی که یادگیری عاطفی اجتماعی، به‌تنهایی نابرابری‌های دیرینه و عمیق در سیستم آموزشی را حل نمی‌کند، می‌تواند شرایط مورد نیاز برای افراد و مدارس را ایجاد کند تا سیاست‌ها و شیوه‌های ناعادلانه را بررسی و قطع کنند؛ محیط‌های یادگیری فراگیرتری ایجاد کنند، و علایق و دارایی‌های همۀ افراد را آشکار سازند و پرورش دهند.

[1] https://casel.org/